Onder leiding van de ACFL-programmaleider Masha Antokolskaia sleept een multidisciplinair onderzoeksteam met een interdisciplinair consortium maar liefst 2 miljoen euro in de wacht om een nieuw modern systeem van maatregelen van juridische bescherming van ouderen te ontwerpen.
Het multidisciplinair onderzoeksteam bestaat verder uit de ACFL-onderzoekers Kees Blankman, bijzonder hoogleraar juridische bescherming van ouderen en meerderjarigen met beperkingen; Rieneke Stelma Roorda, promovenda van het ACFL, en vaste onderzoekpartners Catrien Bijleveld (VU/NSCR), hoogleraar methoden en technieken van criminologisch onderzoek, Wendy Schrama (UCERF), hoogleraar familierecht en rechtsvergelijking aan de Universiteit Utrecht, en Leon Verstappen, hoogleraar notarieel recht aan de Rijksuniversiteit Groningen en een nieuwe onderzoekpartner Eefje Sizoo AUMC (loc. VUmc), senior onderzoeker ouderengeneeskunde.
Mensen leven langer en krijgen door dementie en andere aandoeningen op latere leeftijd vaker problemen met hun mentale en fysieke gezondheid. Als gevolg van een snel vergrijzende bevolking is de noodzaak om te voorzien in de speciale behoeften van kwetsbare ouderen op het gebied van zorg, huisvesting en juridische bescherming uitgegroeid tot een van de meest urgente maatschappelijke problemen. Het huidige Nederlandse systeem van maatregelen van ouderenbescherming is niet meer van deze tijd. Grof samengevat voldoen de drie bestaande wettelijke beschermingsmaatregelen – curatele, bewind en mentorschap – niet meer aan de eisen van mensenrechtenverdragen en de wensen van de huidige generatie van ouderen. Zij leggen te veel nadruk op bescherming ten koste van autonomie, beperken de handelingsbekwaamheid van de ouderen automatisch in en bieden te weinig mogelijkheden tot maatwerk. Daarom nemen ouderen massaal toevlucht tot het levenstestament, een relatief nieuw en minder ingrijpend instrument. Het levenstestament laat meer ruimte voor autonomie en tast de handelingsbekwaamheid niet aan, maar dit gaat ten koste van bescherming, omdat er geen verplichte waarborgen zijn tegen mogelijk misbruik door de zelfgekozen vertegenwoordiger. Per saldo hebben kwetsbare ouderen op dit moment de keuze tussen twee kwaden: niets doen en het risico lopen om later de regie over hun leven te verliezen, of een levenstestament opstellen en het risico van misbruik op de koop toe te nemen.
Het doel van het consortium is om binnen zes jaar een nieuw systeem van maatregelen van juridische bescherming van ouderen te ontwikkelen. De samenwerking met een breed scala aan praktijkorganisaties in het consortium biedt een buitenkans voor het creëren van een systeem dat voldoet aan de eisen van mensenrechten, evidence-based is, gestoeld is op de best practices van andere landen, en breed geaccepteerd is door ouderen en professionals. Vrij uniek voor juridisch onderzoek is het empirisch ex-ante testen van het nieuwe systeem in een speciaal opgezet ‘Lab’. Aldus wordt een systeem ontworpen dat ouderen een meer waardige oude dag geeft, met meer controle over hun eigen leven, een betere kwaliteit van de juridische besluitvorming, een betere kennis van de eigen rechten, en tegelijkertijd meer bescherming tegen misbruik.
Dit project is het product van de gecombineerde inspanningen van alle onderzoekers en consortiumpartners, waaronder Alzheimer Nederland, die een stevig multidisciplinair team zijn geworden van academici, partners uit de praktijk, en van ouderenorganisaties. Heel bijzonder is dat in dit consortium nagenoeg alle relevante stakeholders en de hele kennisketen zijn vertegenwoordigd. Het onderzoek past in de opkomst van Empirical Legal Studies (ELS). We zijn blij dat dit project ons samen heeft gebracht en enorm dankbaar aan NWO en NWA dat ons deze unieke kans wordt geboden, en aan de VU voor de fantastische ondersteuning bij de voorbereiding van het project.